Column bij mijn afscheid van Het Scheepvaartmuseum
**NB DE TERM ‘HET NIEUWE NORMAAL’ WAS TOEN NOG NIET GECLAIMD DOOR MARK RUTTE

 

Iedereen die een beetje bewust is en de krant soms openslaat, heeft een mening. Ik ook. Mijn mening is duidelijk gekleurd en toch mocht ik de afgelopen drie jaar inhoudelijk richting geven aan een belangrijk nationaal museum. Een kans natuurlijk. Ik zag het wel zitten om wat witte mannen van hun voetstuk te halen en de geschiedenis vanuit breder perspectief te benaderen, maar tegelijkertijd ook een verantwoordelijkheid om dit op een respectvolle manier te doen en iedereen aan boord te houden.

We moeten wel. Want tegenwoordig is een museum niet meer zomaar een gebouw met een collectie die goed beheerd moet worden. Musea zijn volgens de nieuw voorgestelde ICOM-museumdefinitie: “…democratiserende, inclusieve en meerstemmige ruimtes voor kritische dialoog over het verleden en de toekomst… Ze zijn participatief en transparant en werken in actief partnerschap met en voor diverse gemeenschappen… met als doel bij te dragen aan de menselijke waardigheid, sociale rechtvaardigheid, wereldwijde gelijkheid en planetair welzijn.”

Wat een verantwoordelijkheid! Deze opgave geeft vooral aan dat we er moeten zijn vóór iedereen en mét iedereen, inclusief en met meerdere perspectieven. Tegelijkertijd, als je je gaat begeven op onderwerpen als menselijke waardigheid, sociale rechtvaardigheid, wereldwijde gelijkheid en planetair welzijn, dan kom je ook meteen uit bij een soort activistische politieke richting. Ga je dan al niet vanzelf als instituut te veel inkleuren?

Een interessante uitdaging.

Hoe loop je op de dunne lijn tussen inclusiviteit en activisme? Wanneer ben je er voor iedereen en wanneer neem je te veel stelling en vervreemd je je van mensen?

Een kunstmuseum heeft het wat dat betreft relatief makkelijk. Het kan een diversiteit aan kunstenaars een podium bieden, kunstenaars die een maatschappelijk thema kiezen en daarop reflecteren. Kunst is juist vaak ontregelend, met als doel mensen na te laten denken of te laten discussiëren over thema’s. Mocht je dan als museum commentaar krijgen, dan kan je je verschuilen achter de kunstenaar. Het was tenslotte zijn of haar mening en je hebt daar als museum ‘slechts’ een podium aan gegeven.

Als historisch museum ligt dat wat ingewikkelder. Het biedt meestal geen podium aan iemand anders, maar vertelt zelf het verhaal. De conservatoren en tentoonstellingsmakers kiezen de duiding en de perspectieven. En dat kan wel eens lastig zijn. Want zodra je kleur bekend, loop je het risico mensen van je te vervreemden. En ben je dan nog wel inclusief?

Debat en activisme zijn cruciaal om belangrijke maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen. Musea die echt inclusief willen zijn, zouden zeker een rol moeten spelen bij het faciliteren van het debat. Hierdoor ontstaan tenslotte nieuwe inzichten en perspectieven, die weer vertaald kunnen worden in onderzoek, tentoonstellingen en publicaties.

Een ‘inclusieve’ woordkeuze en tone of voice zijn daarbij heel belangrijk, al zien we in de praktijk dat het vaak verleidelijk is om juist te kiezen voor de extremen om aandacht te creëren. De pers schrijft zelden over zaken die genuanceerd liggen. Helaas, want juist de nuance is zeer belangrijk binnen deze steeds verder polariserende samenleving en het is zonde als het museum zelf onderdeel wordt van het debat.

Ik geloof dat als je doet of iets normaal is, je helpt met het normaal te maken. Een soort Nieuwe Kleren van de Keizer. Iedereen die het ziet en nog niet aan boord was, denkt door de tone of voice dat dit blijkbaar normaal is, dat ze achterliepen. Als serieus instituut kan je juist met ‘het nieuwe normaal’ vooroplopen bij maatschappelijke thema’s. Een soort stiekem activisme. Nadat er flink gedebatteerd is in de maatschappij, het gewoon gaan doen, alsof het geen big deal is.

In het nieuwe normaal bestaan er geen zeehelden meer, het zijn gewoon admiralen. We praten niet meer zomaar over de ‘gouden eeuw’ en wat mij betreft ook niet meer over de ‘zwarte bladzijde’. Want ja, het slavernijverleden is een integraal onderdeel van onze geschiedenis. We zijn het eens dat we in een klimaatcrisis zitten en we hoeven het niet meer te hebben over dat zwarte piet een racistisch fenomeen is, dat weten we inmiddels allemaal wel. En die moorkop, die noemen we gewoon chocoladebol.

Dat is ‘het nieuwe normaal’. En ja, over 5 jaar is die normaal weer bijgesteld, want je moet wel voorop blijven lopen.